Ikigai và TPS: Hành Trình Khơi Nguồn Sức Mạnh Nội Tại cho Doanh Nghiệp
Trong gần ba thập kỷ đồng hành cùng các doanh nghiệp trên hành trình cải tiến và phát triển bền vững, tôi nhận ra một điểm chung quan trọng. Nhiều tổ chức đã xây dựng được hệ thống vận hành xuất sắc, nhưng lại thiếu động lực nội tại để duy trì và làm sâu sắc thêm thành tựu đó.
Chúng ta đang học hỏi rất nhiều từ phương thức sản xuất huyền thoại TPS (Toyota Production System) để triển khai các công cụ như 5S, Kaizen, Kanban. Tuy nhiên, tại sao sau một thời gian, hệ thống này lại rơi vào tình trạng một đi không trở lại? Tương tự như một cỗ máy, dù có thiết kế hiện đại đến đâu mà thiếu đi nguồn năng lượng, cỗ máy ấy rồi cũng sẽ nằm bất động. Tôi tin rằng nguồn năng lượng đó chính là con người, những chủ nhân thực sự vận hành hệ thống. Khi họ không tìm thấy ý nghĩa thật sự trong công việc, không cảm nhận được lý do mình phải đổ mồ hôi, sôi nước mắt để duy trì nó, hệ thống sẽ không thể bền vững. Đây chính là lúc Ikigai – triết lý sâu sắc của người Nhật về lẽ sống, về lý do và ý nghĩa để tồn tại – cần được thổi vào, như mạch nguồn năng lượng nuôi dưỡng và hồi sinh lại cỗ máy vốn đang bất động. Từ đó, một chân trời mới, một con đường đầy nhân văn và cảm xúc trong việc đào tạo và chuyển hóa tổ chức được khai mở.
Bản Giao Hưởng TPS và Ikigai
Ai cũng biết TPS là đỉnh cao của quản trị sản xuất hiện đại, một hệ thống được Toyota dày công vun đắp dựa trên hai cột trụ tưởng chừng đơn giản mà thâm thúy: Tôn trọng con người và Cải tiến không ngừng. Ikigai, giản dị mà sâu lắng, chính là câu trả lời cho câu hỏi luôn day dứt trong tâm can mỗi người: Tôi thức dậy mỗi sáng để làm gì? Khi một người chạm tới Ikigai của mình, nơi giao thoa diệu kỳ giữa Đam mê (điều bạn yêu), Năng lực (điều bạn giỏi), Nhu cầu xã hội (điều thế giới cần) và Thu nhập (điều giúp bạn sống), họ không chỉ làm việc. Họ sống trọn vẹn với công việc đó, thở cùng với nó và đau đáu vì nó.
TPS cho ta biết cách để hiệu quả. Ikigai giúp ta hiểu lý do ta phải làm. Khi hai dòng chảy mãnh liệt này hòa quyện vào nhau, bạn không chỉ có một tổ chức vận hành trơn tru như những chiếc xe Toyota bền bỉ, mà còn là một thực thể sống động, tràn đầy sinh khí từ bên trong mỗi tế bào.
Từ Toyota Đến Doanh Nghiệp Việt Nam: Bài Học Về Sự Trường Tồn
Theo bảng xếp hạng Top 10 Consumer Reports năm 2025 vừa công bố, toàn bộ sáu vị trí dẫn đầu đều thuộc về các hãng xe Nhật, trong đó ba thương hiệu dẫn đầu vẫn là những cái tên quen thuộc của Toyota. Bao nhiêu năm qua vẫn vậy, việc Toyota và các hãng xe Nhật khác độc chiếm bảng xếp hạng chắc chắn không phải ngẫu nhiên. Đó là kết tinh của một nền văn hóa hiệu quả và chất lượng, cùng với triết lý đặt con người và ý nghĩa cuộc sống vào trung tâm.
Case Study 1: Toyota – Nơi TPS Vận Hành Bằng Ikigai Của Từng Nhân Viên
Tại Toyota, một công nhân không chỉ làm ngày tám tiếng rồi xong việc. Họ được khơi gợi để hiểu rằng mỗi con ốc họ siết, mỗi chi tiết họ lắp ráp đang tạo ra giá trị cho ai, và vì sao điều đó lại ý nghĩa đến vậy. Một kỹ sư Takumi (nghệ nhân) có thể dành cả cuộc đời, tỉ mẩn đến từng micromet để hoàn thiện một chi tiết thiết kế nhỏ. Đó không chỉ là công việc mà là Ikigai, niềm tự hào và lẽ sống của họ. Toyota cũng không ngại đặt cược tỷ đô vào những công nghệ điên khùng như FCEV vì một khát vọng xanh cho hành tinh.
Case Study 2: Kyocera – Quản Trị Amoeba và Sức Mạnh Ikigai Tập Thể
Kazuo Inamori, nhà sáng lập Kyocera, với triết lý Kính Thiên Ái Nhân và mô hình Quản trị Amoeba, đã trao quyền cho từng tế bào nhỏ trong tổ chức được tự chủ vận hành, tự tìm thấy vai trò và ý nghĩa của mình trong cơ thể lớn. Chẳng phải đó là cách tuyệt vời để mỗi cá nhân kiến tạo Ikigai của riêng mình trong một Ikigai lớn hơn của tập thể sao?
Case Study 3: Panasonic – Sống Vì Xã Hội và Lý Tưởng Phụng Sự Đầy Cảm Hứng
Konosuke Matsushita, người dựng nên đế chế Panasonic, từng tuyên bố một câu để đời: Chúng tôi không sản xuất ra sản phẩm, chúng tôi phát triển con người và phụng sự xã hội. Ông không chỉ nói suông. Panasonic đã đưa lý tưởng phụng sự này vào từng ngóc ngách, từ mô tả công việc đến chương trình đào tạo, từ chính sách phát triển đến văn hóa ứng xử. Ikigai ở đây không chỉ là đam mê cá nhân, mà là sự thăng hoa khi năng lực của mỗi người hòa quyện với khát vọng cống hiến cho cộng đồng.
Case Study 4: Honda – The Power of Dreams và Triết Lý Tôn Trọng Con Người Đến Tận Cùng
Soichiro Honda, một gã khùng (theo nghĩa tích cực) khác của nước Nhật, không xây dựng Honda bằng những mệnh lệnh thép. Ông kiến tạo một văn hóa dựa trên tôn trọng sự khác biệt và độc đáo của mỗi cá nhân, trao quyền tự do để học hỏi, thử nghiệm và chấp nhận cả những sai lầm, xem thất bại không phải là vực thẳm mà là nấc thang của sự trưởng thành. Mỗi kỹ sư Honda không chỉ được giao việc. Họ được trao quyền tự chủ, được thách thức để vượt qua giới hạn của chính mình, được khích lệ để phát huy tối đa tiềm năng. Sự bùng nổ của sáng tạo và niềm vui trong công việc ấy chính là Ikigai đang nhảy múa.
Sáng Tối Của Sự Tận Hiến
Tất nhiên, bức tranh nào cũng có những mảng sáng tối. Chính vì sự tận hiến, yêu nghề đến mức điên cuồng khi tìm thấy Ikigai trong công việc, đôi khi những con người ấy lại vô tình đánh rơi những mảnh ghép quan trọng khác của bức tranh cuộc sống muôn màu. Câu chuyện ngụ ngôn về năm quả cầu pha lê của cựu CEO Coca-Cola Bryan Dyson luôn là một lời nhắc nhở sâu sắc: Công việc là quả cầu cao su, nếu lỡ đánh rơi, nó sẽ nảy lên. Gia đình, sức khỏe, bạn bè và tâm hồn lại là những quả cầu pha lê mong manh, một khi rơi vỡ thì khó lòng hàn gắn.
Người Nhật, với sự mê đắm công việc đến tột cùng ấy, đôi khi quên cả nghỉ ngơi, quên tiêu tiền, quên những kết nối đời thường đến mức chính phủ của họ phải lên tiếng kêu gọi người dân dành thời gian cho bản thân nhiều hơn, xài tiền nhiều hơn để kích cầu. Trong chuyến công tác tại Nhật Bản gần đây, chính mắt tôi đã nhiều lần chứng kiến sự tận tụy đến khó tin của các thầy cô tại trung tâm đào tạo AOTS. Có những buổi tối, kim đồng hồ đã chỉ qua 21 giờ, tôi vẫn thấy bóng dáng người thầy chủ nhiệm chương trình lặng lẽ ngồi một mình trong phòng làm việc, gương mặt không một chút dấu hiệu mệt mỏi. Khi tôi ái ngại hỏi sao thầy chưa về nghỉ, câu trả lời bình thản như một lẽ tự nhiên: Tôi quen rồi. Về nhà giờ này cũng không làm gì cả. Ở lại đây làm việc, tôi thấy vui hơn. Đó vừa là điều đáng khâm phục, nhưng cũng là nỗi trăn trở về sự cân bằng trong cuộc sống mà chính chúng ta cần suy ngẫm.
Trong khi đó, quay về với thực tại Việt Nam, có một sự thật đáng buồn mà nhiều khi chúng ta phải cay đắng thừa nhận. Bao nhiêu người trong chúng ta đang lê bước đến công sở mỗi ngày chỉ vì miếng cơm manh áo? Bao nhiêu người cảm thấy có một sợi dây kết nối cảm xúc thật sự với những công việc lặp đi lặp lại, hiểu được rằng những guồng quay tưởng chừng vô tri ấy lại có thể là một phần ý nghĩa cuộc đời mình? Vậy khi người ta không cảm nhận được ý nghĩa, thì hệ thống vận hành dù hiệu quả tinh gọn đến mấy cũng không thể tạo ra sự thay đổi nội tại.
La Bàn Cho Doanh Nghiệp Trường Tồn: TPS + Ikigai = Sự Hòa Quyện Kỳ Diệu
Đã đến lúc chúng ta cần một cú hích, một cuộc cách mạng thật sự trong tư duy đào tạo và phát triển tổ chức tại Việt Nam. Không phải là một cuộc cách mạng nửa vời chỉ chăm chăm vào công cụ cải tiến quy trình, mà là một hành trình sâu sắc hơn. Hãy kết hợp Tư duy tinh gọn (Lean Thinking) với Khai vấn mục đích sống (Ikigai Purpose Coaching).
Chuẩn bị biên soạn cho chương trình khai vấn, đưa doanh nghiệp vào cuộc phiêu lưu khám phá đầy thú vị. Doanh nghiệp không chỉ xây dựng hệ thống vận hành hiệu quả, mà còn kiến tạo một môi trường bền vững nơi con người được là chính mình. Mỗi nhân sự không chỉ hoàn thành KPI, mà còn xác lập được Ikigai cá nhân, thấu hiểu vì sao tôi ở đây và đóng góp của tôi có ý nghĩa gì. Lãnh đạo không chỉ quản lý bằng mệnh lệnh, mà còn biết cách dẫn dắt bằng giá trị, biết cách truyền lửa và đánh thức tiềm năng ẩn sâu trong mỗi con người.
Ứng dụng thực tiễn đơn giản mà hiệu quả đến không ngờ. Hãy thử dùng Ikigai Canvas như một tấm bản đồ kho báu trong quá trình tuyển dụng, giúp ứng viên và cả chính bạn khám phá ra những viên ngọc ẩn giấu, hay trong những buổi hoạch định kế hoạch phát triển cá nhân đầy cảm hứng. Lồng ghép những buổi coaching một đối một hoặc nhóm nhỏ vào các chương trình đào tạo Lean, để mỗi học viên không chỉ học mà còn ngấm, còn chuyển hóa. Hãy cùng nhau tái định nghĩa hiệu suất, không chỉ bằng những chỉ số KPI lạnh lùng, mà bằng ngọn lửa đam mê trong ánh mắt, bằng tinh thần trách nhiệm tự thân, bằng niềm vui được cống hiến từ sâu thẳm trái tim mỗi người.
Tầm Nhìn Của Chúng Tôi: Đào Tạo Không Chỉ Là Chuyển Giao Tri Thức – Mà Là Khai Phá Suối Nguồn Nội Lực
Chúng tôi không mơ mộng hão huyền rằng Ikigai và Lean sẽ giúp các doanh nghiệp trở nên xuất sắc sau một đêm. Chúng tôi chỉ khao khát cùng bạn vun đắp nguồn năng lượng bất tận, xây dựng những tổ chức có sức sống mạnh mẽ hơn, ý nghĩa hơn, và cùng nhau đi những chặng đường thật dài, thật xa, giống như cách Toyota vẫn bền bỉ theo đuổi tầm nhìn xanh của mình dù cho ai đó gọi đó là giấc mơ điên rồ.
TPS giúp bạn chạy đúng hướng. Ikigai cho bạn biết vì sao mình phải kiên định trên con đường đó. Khi cả hai song hành, bạn sẽ có một tổ chức không chỉ xuất sắc, mà còn thực sự trưởng thành trong bản chất, sẵn sàng đương đầu với mọi giông bão, như những chiến binh đi trước thời đại Toyota không bao giờ chùn bước.
Chuẩn Bị Cho Chương Trình Huấn Luyện Đột Phá: “Lean Thinking x Ikigai Purpose Coaching: Đánh Thức Linh Hồn Doanh Nghiệp”
Dành cho những nhà lãnh đạo, những chuyên gia cải tiến, những người làm công tác nhân sự tại Việt Nam đang khắc khoải đi tìm lời giải cho bài toán phát triển con người một cách bền vững, sâu sắc và chạm đến trái tim. Khai vấn một đối một, theo nhóm nhỏ, và được tinh chỉnh tỉ mỉ theo đặc thù ngành, từng giai đoạn phát triển của doanh nghiệp bạn.
Nếu bạn cũng như tôi, tin rằng mỗi con người đều có một lý do để tồn tại và mỗi tổ chức đều có thể trở thành một vườn ươm cho những lý do cao đẹp ấy, hãy cùng chúng tôi kiến tạo một thế hệ doanh nghiệp Việt vừa hiệu quả vượt trội, vừa nhân văn sâu sắc.
TPS xây dựng một hệ thống vận hành xuất sắc đến từng chi tiết. Ikigai thắp lên ngọn lửa linh hồn để hệ thống ấy sống mãi với thời gian. Mong chờ lắm một ngày, khi mỗi người Việt đi làm là một ngày vui, một ngày sống trọn vẹn từng giây phút ý nghĩa!
